ایران کیش با سکانداری پیمان طبری، همچنان سرزمین کارتخوان‌های کم کار

سه سال است که شرکت کارت اعتباری ایران کیش، شرکت بورسی فعال در حوزه پرداخت الکترونیک که بیش از نیمی از آن به بانک تجارت تعلق دارد، با مدیرعاملی پیمان طبری در حال ادامه مسیر است. پیش از ما همزمان با تغییر مدیریت در این شرکت، گزارشی مبتنی بر آمار و ارقام شاپرک منتشر کردیم که در آن در شاخص‌های کمی، وضعیت این شرکت پرداخت را در معرض نقد و بررسی قرار داده بودیم. حال بعد از سه سال، قصد داریم عملکرد ایران کیش را مجددا زیر ذره بین ببریم. لذا به جهت رعایت انصاف، عملکرد در مدیریت جدید را با همان شاخص هایی ارزیابی می‌کنیم که در گزارش سال ۹۸ وجود دارد.

در گزارش سال ۹۸ ما اینطور نوشتیم که مهندس پیمان منعم طبری، معاون فناوری این شرکت به عنوان سرپرست مدیریت عاملی این شرکت PSP انتخاب شد. طبری که کارنامه درخشانی در حوزه پرداخت الکترونیک دارد، نهایتا در پانزدهم مردادماه ۹۸، به عنوان مدیرعامل ایران کیش انتخاب شد. شرکت کارت اعتباری ایران کیش یکی از پنج شرکت بزرگ و بورسی حوزه پرداخت در کشور است. بخش عمده سهام این شرکت متعلق به گروه بانک تجارت و مابقی متعلق به  بانک‌های صادرات و سپه است. این شرکت بزرگ، سهم مهمی از پرداخت الکترونیک ایران خصوصا در حوزه کارتخوان را بر عهده دارد. منتهی عملکرد این شرکت در سال‌های گذشته، جای نقد فراوان دارد. عملکرد نامناسب و حضور ضعیف در حوزه پرداخت‌های موبایلی و تمرکز فراوان بر دستگاه‌های کارتخوان، ریسک‌هایی را متوجه کسب و کار این شرکت بزرگ کرده است. این شرایط همزمان با تحریم‌های موجود و دشوار شدن تامین تجهیزات از خارج از کشور، هزینه‌ها را برای ایران کیش افزایش داده و از سوی دیگر، ریسکی که متوجه قراردادهای pos شرکت ایران کیش است، سبب می‌شود که وضعیت این PSP به نظر نگران کننده باشد. این یادداشت، با هدف بررسی عملکرد تراکنشی شرکت کارت اعتباری ایران کیش در سال‌های اخیر تهیه شده است. باید دید که طبری، چه ایران کیشی را از فرامرزی تحویل گرفته و آیا می‌تواند این کشتی را به سلامت از طوفان‌های موجود عبور دهد؟

حال پس از ۳ سال همان شاخصی‌هایی که در آن زمان برای بررسی این شرکت در نظر گرفته بودیم را مجددا تحلیل کرده‌ایم که در ادامه می خوانید.

بررسی کلی عملکرد ایران کیش حاکی از افت عملکرد این شرکت طی سه سال اخیر دارد که در ادامه با اعداد و ارقام اثبات می‌شود. در جدول زیر عملکرد کلی ایران کیش در سه سال اخیر را می‌توان در شاخص‌های سهم از تعداد و مبلغ در شبکه شاپرک ملاحظه کرد. کاهش پانزده درصدی در تعداد تراکنش ها و کاهش ۲۰ درصدی در مبلغ تراکنش‌ها باعث شده رتبه ایران کیش به نسبت رقبا در هر دو بخش، سه رتبه سقوط کند.

سهم از بازار ایران کیش

مبتنی بر داده‌های مهر ۱۴۰۱، سهم ایران کیش از کل تراکنشها معادل ۷٫۲۴ درصدی همراه بوده که کاهش ۱۵ درصدی نسبت به سه سال قبل دارد. به عبارتی ایران کیش ۱٫۳۵% از کل بازار شاپرک را از دست داده است. برای آن که دریابیم این عدد چقدر بزرگ است، می‌توان گفت ایران کیش اگر عملکردی مشابه با سال ۹۷ داشت، می‌بایست در سال ۵۲۵ میلیون تراکنش بیشتر داشته باشد. در واقع ۱٫۳۵% از کل تراکنش‌های شاپرک تقریبا برابر با کل تراکنش‌های شرکت پرداخت الکترونیک سپهر متعلق به بانک صادرات است. به عبارت دیگر در این سال‌ها، ایران کیش به اندازه کل تراکنش‌های پرداخت الکترونیک سپهر، سهم از بازار از دست داده است.

از نظر مبلغ تراکنش، با وجود تورم به طور کلی مبالغ تراکنش‌ها به صورت سالیانه با رشد همراه است. عملکرد ایران کیش اگر چه با رشد همراه بوده ولیکن این رشد به اندازه متوسط عملکرد شاپرک نیست و می‌توان نتیجه گرفت که تراکنش‌های ایران کیش به نسبت سال‌های قبل رو به کاهش مبلغ هستند. این تفاوت در جدول زیر قابل مشاهده است. رشد متوسط مبلغ تراکنش‌های کل شبکه شاپرک ۵۳ درصد بوده در حالی که این رشد در ایران کیش ۴۳ درصد بوده و نسبت به متوسط شبکه عقب تر است.

همان طور که در نمودارهای شکل ۱، ۲، ۳ و ۴ (برگرفته از آمارهای منتشر شده شرکت شاپرک) نشان داده شده است، سهم بازار ایران کیش با سایر رقبایش مورد قیاس قرار گرفته است و در این نمودارها افت عملکرد ایران کیش در مقایسه با رقبا قابل مشاهده است.

شکل ۱٫ سهم هر PSP از کل تعداد تراکنش‌های شبکه شاپرک در سال ۹۷

شکل ۳ سهم هر PSP از کل مبالغ تراکنش‌های شبکه شاپرک در سال ۹۷

وضعیت شبکه کارتخوان

یکی از نقاط ضعف جدی در ایران کیش، کم کار بودن کارتخوان‌های این شرکت است. با توجه به مشکلات تامین ارزی و سرمایه‌گذاری‌های سنگین، شرکت‌های پرداخت لازم است با جانمایی مناسب و رصد شبکه کارتخوان خود، بهره‌وری این شبکه را افزایش دهند. در گزارش‌های شاپرک برای ارزیابی میزان بهره‌وری شبکه کارتخوان شرکت‌های پرداخت، شاخص “اثربخشی” تعریف شده است. اثربخشی حاصل تقسیم سهم از بازار تعداد تراکنش‌ها بر سهم از تعداد پایانه فعال در شبکه است.

در نمودار شکل۵ اثربخشی کارتخوان های هر شرکت پرداخت در سال ۹۷ و در شکل۶ همین شاخص در مرداد ۱۴۰۱ نشان داده شده است که البته در مهرماه ۱۴۰۱ این عدد روند کاهشی داشته است. متوسط اثربخشی شبکه کارتخوان در کل کشور از ۰٫۸۷ در سال ۹۷ به ۰٫۹۶ در مرداد ۱۴۰۱ ارتقا داشته ولی در مورد ایران کیش رشد چندانی ملاحظه نمی‌شود. علی الخصوص این رشد در شرکت‌های تجارت الکترونیک پارسیان، سایان کارت، دماوند و سداد محسوس است.

از لحاظ بهره‌وری و اثربخشی کارتخوان‌ها، ایران کیش در رده شرکت‌هایی مانند فن آوا، پرداخت نوین و سپهر قرار گرفته که از لحاظ بزرگی و مقیاس، در حد ایران کیش نیستند و اگر ایران کیش را که یک PSP بورسی است با رقبایش مانند تجارت الکترونیک پارسیان، به پرداخت ملت و پرداخت الکترونیک سامان مقایسه کنیم در می‌یابیم که رقبا از شبکه کارتخوان خود با بهره‌وری بیشتری استفاده می‌کنند. به عنوان نمونه اثربخشی شبکه کارتخوان به پرداخت ملت سه برابر ایران کیش است به این معنا که هر کارتخوان به پرداخت ملت سه برابر هر کارتخوان ایران کیش قادر به جذب تراکنش است که حاکی از ضعف بازاریابی ایران کیش در شبکه کارتخوان خود است.
از لحاظ جذب مبالغ هم وضعیت کارتخوان‌های ایران کیش جالب نیست و اثربخشی کمی دارند. ۱۲٫۲۱ درصد کارتخوان‌های فعال صنعت پرداخت متعلق به ایران کیش هستند در صورتی که سهم این شرکت از مبالغ شاپرک ۱۰٫۹۸ درصد است در حالی که به پرداخت ملت با ۱۰٫۳ درصد کارتخوان‌ها توانسته ۱۹٫۵۴ درصد مبالغ شاپرک را در اختیار بگیرد که شاید این شاخص ناشی از عملکرد نامطلوب ایران کیش در سایر ابزارهای جذب تراکنش باشد.

۶۰۰ میلیارد ریالی که در انبارها خاک می‌خورد

یکی از موضوعات مهم در مدیریت شرکت‌های پرداخت الکترونیک با توجه به فضای کسب کاری این شرکت‌ها که متاسفانه به دلیل سهم دادن به پذیرنده‌ها در بدترین شرایط دوران کاری آنها قرار دارد، کشف بازارهای جدید و با توجه به اشباع بودن بازار گرفتن سهم از رقبا با هوشمندی است.
طبق آمار دریافتی ما شرکت ایران کیش برای گرفتن سهم از تراکنش‌های جایگاه‌های سوخت با خرید ۵ هزار دستگاه pos ولینا با مبلغ حدودی ۶۰۰ میلیارد ریال که حرف و حدیث هم درباره واردات آن به کشور هم زیاد است و قبل از ایران کیش برخی از شرکت‌های پرداخت خریدهایی در این حوزه انجام داده بودند که همه این دستگاه‌های pos روی دستشان مانده است.
سوال اساسی اینجاست چرا با توجه به تجربه قبلی و عدم موفقیت سایر شرکت‌های رقیب در این بازار با دستگاه‌های pos ولینا چرا باید مدیرعامل این شرکت اقدام به خریدی بکند که از سال ۹۹ تاکنون حدود ۶۰۰ میلیارد ریال از سرمایه سهامدران خرد و حقوقی این شرکت در انبارها خاک بخورد.

وضعیت اپلیکیشن پات

اپلیکیشن‌های پرداختی، جایگاه بسیار ویژه‌ای در صنعت پرداخت الکترونیک پیدا کرده‌اند. عوامل مختلفی در این امر نقش دارند: نخست، ضریب نفوذ بالا و راحتی کاربری دستگاه‌های تلفن هوشمند است که در زندگی مردم جایگاه مهمی پیدا کرده است. دلیل دوم را می‌توان، تنوع در ارایه خدماتی دانست که  به صورت غیرحضوری بر بستر این اپلیکیشن‌ها ارایه می‌شود. ضمن آن که این خدمات با سایر سرویس‌های پرکاربرد مانند حمل و نقل، مواد غذایی، تجارت الکترونیک و غیره گره خورده و توانسته عملیات پرداخت را با سایر سرویس‌ها یکپارچه کند. دلیل دیگر را می‌توان در نگاه مثبت رگولاتوری به استفاده از خدمات مبتنی بر موبایل دانست. به عنوان مثال در سال ۹۶، به شرکت‌های پرداختی اجازه داده شده تا علاوه بر سرویس‌های شاپرکی (خرید، پرداخت قبض و شار و مانده‌گیری) بتوانند وارد حوزه تراکنش‌های شتابی شوند. سرویس کارت به کارت، تحول زیادی در بازار اپلیکیشن‌های موبایلی ایجاد کرد. ایران کیش هم در همین راستا، اپلیکیشن پات را معرفی کرده است و با حجم تبلیغات و راه‌اندازی چندین سرویس، تلاش برای پیدا کردن جایگاه خود در بازار تراکنش‌های موبایلی را آغاز کرده است. منتهی به نظر می‌رسد، پات چه از نظر تعداد نصب و چه تعداد تراکنش با وجود هزینه‌های بالایی که در دوره مدیرعامل جدید هم ادامه پیدا کرد، سهمی در بازار پیدا نکرده است.

جمع بندی

ایران کیش با حدود یک میلیون کارتخوان فعال و سهم ۱۲٫۲۱ درصدی، یکی از بزرگترین شرکت‌های پرداخت کشور است ولی همان طور که در این گزارش منعکس شد، وضعیت نامناسب ناکارآمدی شبکه کارتخوان این شرکت طی سال‌های اخیر نیز ادامه داشته و رو به جلو نبوده است. حتی در برخی شاخص‌ها در قیاس با رقبای بورسی خود عقب مانده است. هزینه زیادی که نگهداری شبکه کارتخوان علی الخصوص در شرایط تحریم دارد، می‌بایست مدیران این شرکت را به فکر اصلاحات عمیق در راستای بهره‌ور شدن این شبکه بیندازد. حتی این اصلاح می‌تواند در رسید کاغذی دستگاه‌های کارتخوان هم می‌تواند نمود پیدا کند. برآورد می‌شود شرکتی در اندازه ایران کیش سالیانه حدود ۱۰۰ میلیارد تومان باشد که با توجه به بخشنامه سال گذشته شاپرک مبنی بر حذف رسیدهای کاغذی در مبالغ پایین‌تر از ۲۰۰ هزار تومان بود، این هزینه که به راحتی می‌تواند موجب کاهش هزینه‌های عملیاتی شرکت شود، همچنان بردوش سهامداران این شرکت سنگینی می‌کند. بنابراین شبکه یک میلیونی کارتخوان‌های ایران کیش هنوز تا رسیدن به نقطه بهینه و حداقل سازی هزینه‌های عملیاتی و سرمایه‌گذاری راه طولانی در پیش دارد.